Ο Μάρτης στη Λαογραφία

Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης. Ο μήνας των χελιδονιών και των πελαργών. Ο μήνας της βλάστησης και των πρώτων λουλουδιών, μα και ο μήνας των μεγάλων αντιθέσεων και των απότομων μεταβολών. Για το λόγο αυτό δέχτηκε τα καταιγιστικά πυρά του λαού με απίθανα σκωπτικά κυρίως ονόματα. Βαφτίστηκε λοιπόν Κλαψομάρτης, Κλάψας, Πεντάγνωμος, Γδάρτης, Παλουκοκάφτης, Ανοιξιάτης και φυτευτής. Ονομάστηκε Κλαψομάρτης και Κλάψας, γιατί με τον συνήθως βροχερό του καιρό φαίνεται πως κλαίει.
Ο Μάρτης στην αρχαιότητα ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και η πρωτομαρτιά ήταν και πρωτοχρονιά. Σαν τέτοιος, αυτός ο μήνας έπρεπε να τιμηθεί ιδιαίτερα. Γι' αυτό και οι Ρωμαίοι του δώσανε το όνομα Μάρτιους από το θεό Μαρς, δηλαδή Άρης, ο θεός του πολέμου και γενάρχης των Ρωμαίων. Ο Μάρτης δεν ήταν μόνο θεός του πολέμου, μα και των αέρηδων που φυσούσαν την άνοιξη και βοηθούσαν τη βλάστηση της γης και των χωραφιών. Οι αρχαίοι Έλληνες τον λέγανε Ελαφιβόλιονα, γιατί τότε γινόταν το κυνήγι των ελαφιών στην Ελλάδα. Οι κρητικοί τον λένε πεντάγνωμο για την αστάθεια και τις απότομες μεταβολές του. Η αστάθειά του είναι χαρακτηριστική. Μπορεί το πρωί να αρχίσει με ωραίες λιακάδες και ασυννέφιαστο ουρανό και ύστερα από λίγο να αρχίσει να θυμώνει, να κατσουφιάζει και να το γυρίζει στις βροχές και στα μπουμπουνητά. Γι' αυτό και οι άνθρωποι, ξέροντας αυτή την αδυναμία και την ιδιοτροπία, σου συμβουλεύουν: “Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα”. Στα παλιά χρόνια, υπήρχε ένα όμορφο γραφικό έθιμο που διατηρείται και σήμερα ακόμη.

Το έθιμο της κλωστής του Μάρτη. Την παραμονή, συνήθως η γιαγιά του σπιτιού ετοιμάζει την κλωστή, κόκκινη και άσπρη. Τα παλιά χρόνια, μάλιστα, την στριφογύριζε και την περνούσε σε μια τρύπια δεκάρα, έκανε για όλους τους σπιτικούς, γυναίκες και μικρά παιδιά.