Σεπτέμβριος ο Τρυγητής

Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημερών. Η λατινική ονομασία του, September, προέρχεται από το septem (=επτά),

καθώς ήταν ο έβδομος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου».

Αργότερα, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου στην αρχή του έτους, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην ένατη θέση, χωρίς όμως να αλλάξει την ονομασία του.

Ο τρυγητής είναι η πιο γνωστή και διαδεδομένη από τις ονομασίες του Σεπτεμβρίου στο λαϊκό καλαντάρι και συνδέεται βέβαια με τον τρύγο» την κύρια αγροτική απασχόληση το μήνα αυτό. Στην εικονογραφία των Μηνών ο Σεπτέμβριος παριστάνεται ως τρυγητής με το τρυγοκόφινο, να τρυγάει ο ίδιος ή να πατά σταφύλια στο πατητήρι, περιστοιχισμένος από άνδρες και γυναίκες σε ευθυμία που τρυγούν τον μεθυστικό καρπό του αμπελιού.

Ο τρύγος (τρυγητός, τρύος, βεντέμα, καμπανολόημα) είναι μια εποχιακή εργασία που, όπως και ο θερισμός, απαιτεί δια μας πολλά χέρια. Διαδικασία συμμετοχική, εκτός από τη χρησιμοποίηση εποχιακών εργατών ο τρύγος αξιοποιούσε στο παρελθόν τον θεσμό της αλληλοβοήθειας. Ο νοικοκύρης έπρεπε να εξασφαλίσει εργάτριες κουβαλητάδες καλάθια και αχθοφόρα ζώα, να ετοιμάσει τα εργαλεία(τρυγοκόφινα5 τρυγόλόγους), να φροντίσει για φαΐ και πιοτί, να καθαρίσει το πατητήρι κ.α.

Ανάλογα με την περιοχή ο τρύγος αρχίζει από τον Αύγουστο κυρίως όμως τον Σεπτέμβριο, σε λίγες περιοχές μπορεί και αρχές Οκτωβρίου. Παλαιότερα η έναρξη του τρύγου καθοριζόταν από την κοινότητα ή από τον έμπορο που αγόραζε την σοδειά.

Στις τοπικές αγροτικές κοινωνίες ο τρύγος ήταν συνήθως αργία και για τα σχολεία και τα παιδιά συμμετείχαν με χαρές και με τραγούδια. Την καθολική και πυρετώδη συμμετοχή της κοινότητας αποδίδει η παροιμιακή φράση «θέρος, Τρύγος, Πόλεμος». Η συμμετοχή όλων των κατοίκων του οικισμοί) αναδείκνυε τον τρύγο σε ευχάριστη εργασία, που συχνά έπαιρνε τον χαρακτήρα πανηγυριού. Π.χ. Στη Λευκάδα δεν άρχιζαν ποτέ τον τρύγο το Σάββατο αλλά ούτε την Τρίτη «γιατί έχει μία ώρα κακή και δεν ξετρυγάνε ποτέ.» Στην Ικαρία φρόντιζαν να αρχίζουν Τετάρτη. Στην Λέρο πρόσεχαν «ποια μέρα έπεσε του Αϊ Γιαννιού του Λιοτροπιού και άρχιζαν την επόμενη.»

Στον ελληνικό χώρο καλλιεργήθηκαν από την αρχαιότητα διάφορα είδη σταφυλιών, που η ονομασία τους καθορίζεται από το χρώμα, το σχήμα, τον χρόνο ωρίμανσης και τον τόπο αρχικής παραγωγής.

Η μεταφορά τους στον ληνό γίνεται με ζώα, με κάρα ή με μηχανικά μέσα, σήμερα πια, στα πατητήρια. Το πατητήρι διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ως προς το σχήμα και την χωρητικότητα. Αλλου είναι κτιστή παραλληλεπίπεδη δεξαμενή με κλίση του δαπέδου προς την πλευρά απ' όπου εξέρχεται ο μούστος., αλλού είναι ένας ξύλινος ή πλεχτός φορητός κάδος που τοποθετείται κατά το πάτημα πάνω σε κτιστή δεξαμενή μέσα στην οποία ρέει ο μούστος, το πάτημα των σταφυλιών γίνεται από τους πατητάδες.

Το γλεύκος (μούστος, απόσταγμα κ.α.) μεταφέρεται και αποθηκεύεται συνήθως σε μεγάλα ξύλινα βαρέλια, που έχουν πλυθεί με ειδικά αρωματικά φυτά και έχουν απολυμανθεί με θειάφι ή έχουν ρετσινωθεί. Μέσα εκεί ο μούστος βράζει, ζυμώνεται και γίνεται κρασί. Για την βελτίωση της ποιότητας του κρασιού και για την συντήρηση του χρησιμοποιούνται διάφορες ουσίες και εφαρμόζονται ποικίλες πρακτικές, Συνήθως το βαρέλι με το κρασί αφού ελέγχεται η πυκνότητα του μένει ανοιχτό και σφραγίζεται ύστερα από σαράντα μέρες. Η πρώτη δοκιμή του γίνεται τη μέρα του αγίου Δημητρίου, 26 Οκτωβρίου, ή στις 3 Νοεμβρίου, του αγίου Γεωργίου του Μεθυστή.